By Pieter van der Ploeg, Gerard Otten, Pier Slump
CAS in Bedrijf
Vaak lukken zaken niet zoals ze bedoeld waren, soms gaat het flink mis. U wilt met uw organisatie een nieuwe weg inslaan, maar het gaat allemaal heel anders dan gedacht. Uw organisatie lijkt niet vooruit te branden en uw managers lijken maar niet de goede maatregelen te kunnen vinden. Of u wordt plotseling geconfronteerd met een situatie in uw bedrijf die uit de lucht lijkt te zijn gevallen. Wat nu? Hoe gaat u daar mee om? Wat als de greep die u op uw bedrijf dacht te hebben toch minder stevig blijkt te zijn dan u wel zou willen.
Het zijn aspecten van leidinggeven die zich in een complexe wereld heel goed kunnen voordoen. Chaos en machteloosheid liggen op de loer. Oude managementtheorieën werken niet meer. Oude wetmatigheden van oorzaak en gevolg lijken niet meer te gelden. Maar wat dan wel?
In het artikel CAS in Bedrijf op deze website presenteren de schrijvers een nieuwe kijk op organisaties. Een kijk die voortvloeit uit de theorie van Complex Adaptieve Systemen. Een kijk die u inzicht geeft in de mechanismen die uw organisatie in werkelijkheid laten functioneren, in plaats zoals de organogrammen suggereren. En dat inzicht kan u ook toegang geven tot een effectieve manier van besturen. Nieuwsgierig? Welkom op deze website.
Inleiding
Wat is een Complex Adaptief Systeem? Dat is de vraag die hier kort wordt beantwoord; in het artikel “CAS in Bedrijf” wordt veel uitgebreider op de vraag ingegaan.
Een CAS bestaat uit een verzameling “onderdelen” die een bepaald “gedrag” vertonen en die met elkaar wisselwerken. Die “onderdelen” kunnen mensen, mieren, bijen, spreeuwen, planten, biologische cellen, eiwitten, moleculen, voertuigen, enz zijn.
Een belangrijk kenmerk van de onderdelen van een CAS is, dat hun “gedrag” van invloed is op het gedrag van andere onderdelen, die op hun beurt weer andere onderdelen beïnvloeden waarvan sommige het gedrag van de eerste beïnvloeden. Elk onderdeel wordt dus door andere onderdelen beïnvloed en via een gesloten keten ook door zichzelf. Die feedback is niet-lineair. Dat wil zeggen: het gedrag van elk onderdeel is een ingewikkelde functie van het gedrag van andere onderdelen en van het eigen gedrag. Er is sprake van ingewikkelde feedback loops.
Die ingewikkelde feedback zorgt voor een aantal kenmerkende eigenschappen van een CAS, waaronder:
1. Een CAS vertoont als geheel een gedrag dat niet te herleiden is tot het gedrag van de individuele onderdelen. Ter illustratie: het gedrag van een zwerm spreeuwen is het te herleiden tot het gedrag van individuele spreeuwen. Er is sprake van zelforganisatie; er is geen baas-spreeuw, geen actieplan en geen vooropgezet doel.
2. Homeostase. Dat wil zeggen: een CAS reageert op externe veranderingen op een zodanige manier dat het effect van die verandering ongedaan wordt gemaakt. Voorbeeld: als de buitentemperatuur hoger wordt gaat een mens zweten, waardoor een lichaamstemperatuur van ongeveer 37 graden gehandhaafd blijft.
3. Soms heeft een heel klein duwtje echter een enorme verandering tot gevolg. Dit wordt het vlindereffect genoemd: “een vlinder in het Amazonegebied wappert met zijn vleugels en als gevolg daarvan ontstaat er enige tijd later een tornado in Tokyo”. Een simpel voorbeeld: een dubbele slinger wordt vanaf een bepaalde beginsituatie losgelaten en vertoont een periodiek slingerpatroon. Echter als de slinger vanaf een net iets hoger punt wordt losgelaten, is een chaotisch slingerpatroon het gevolg. Een CAS kan dus ook extreem gevoelig zijn voor een minieme verandering van bepaalde parameters.
Zelforganisatie, Homeostase en het Vlindereffect maken dat een Complex Adaptief Systeem niet op veranderingen reageert volgens het principe “Kleine actie is kleine reatie – Grote actie is grote reactie” (actie is reactie).
Complex Adaptieve Systemen komen veelvuldig voor in de natuur en in de maatschappij. Voorbeelden zijn: atmosfeer, ecosystemen, alle organismen, het brein, immuunsystemen, samenlevingen, biosferen, biologische cellen, economieën, het verkeer en de aandelenmarkten.
Ook een bedrijfsorganisatie kan een Complex Adaptief Systeem zijn.
In het artikel “CAS in Bedrijf” wordt in meer detail uitgelegd wat een CAS is, welke eigenschappen een CAS heeft en waarom en wanneer een bedrijfsorganisatie een CAS is.
WickedCompany.org? Vanwaar die naam?
De naam heeft twee ouders.
De eerste ouder is “Wicked Problem”. Een “Wicked Problem” is volgens Wikipedia:
“A wicked problem is a problem that is difficult or impossible to solve because of incomplete, contradictory, and changing requirements that are often difficult to recognize. The use of the term “wicked” here has come to denote resistance to resolution, rather than evil”.
Wij denken dan veel bedrijfsorganisaties zijn ontstaan (Spoiler Alert: dus niet ontworpen !!) om wicked problems op te lossen. En dat die ontstane organisaties met al die intelligente en weldenkende mensen ook de best mogelijke manier zijn, om wicked problems op te lossen. Verder vrezen we dat veel bedrijven “wicked” genoemd zouden kunnen worden omdat managers vaak uit alle macht vruchteloos proberen de ontstane organisatie te veranderen.
De tweede ouder leefde aan het eind van de 18de eeuw in Frankrijk, vlak voor de Franse Revolutie. Het was een verdorven genootschap van filosofen, dat mooi beschreven is door Philipp Blom in zijn boek “A Wicked Company”. Het gedachtengoed van dat genootschap was tegendraads en onconventioneel en vergde veel, soms te veel, omdenken van een publiek dat vast zat in een gevestigd wereldbeeld. Wij matigen ons aan te denken dat in onze tijd de kracht van organisaties van mensen wordt beknot door onjuiste aannames en opvattingen.
Die twee ouders hebben geen kant en klare oplossing voortgebracht. Ze hebben zelfs geen kant en klaar recept voor een oplossing. Onze hoop is dat mensen geïnspireerd worden om de handreikingen die op deze pagina’s worden geschetst verder te ontwikkelen, tot steeds beter in de praktijk bruikbare en effectief inzetbare middelen.
Op het BLOG presenteren wij de inhoud van ons artikel en de nadere uitwerkingen. Ook zullen wij aanvullingen en bijdragen van lezers toevoegen.
Ons Blog
Complexe Adaptieve Systemen: een goede bril om mee te kijken!
"Veel formele regels kunnen worden geschrapt omdat ze teveel uitgaat van een lineair bestuurbare organisatie terwijl dat niet het geval is" Verslag van een voordracht over Complex Adaptieve Systemen in Bedrijf op persoonlijke titel door Ir. P. (Pascal) van...
Een wandeling door een heuvellandschap
In het artikel “CAS in bedrijf” en sommige blogberichten wordt een beeld geschetst van een bedrijf dat zich lijkt te bewegen in een heuvellandschap. Daarbij staat een heuvel voor een situatie waarin een bedrijf optimaal functioneert volgens het een of andere...
Gecompliceerd maar niet complex
In het artikel “CAS in bedrijf” staat de organisatie centraal waarin of waaromheen zich complexiteit voordoet, die goed te beschrijven is met het begrip Complex Adaptive System (CAS). Complexiteit is echter niet een eenduidig concept, er bestaan diverse definities...